ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, 2010 yılındaki referandumda Anayasanın 148. maddesinde yapılan değişiklik ile hukuk sistemimize dahil olmuştur. Bu değişiklik doğrultusunda bireysel başvuru yolunun kullanılmasına 23 Eylül 2012 tarihinde başlanmıştır.

Anayasa Mahkemesine (AYM) yapılacak olan bireysel başvuruların konusu, hem Türkiye Cumhuriyeti Anayasası hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokollerde yer alan hakların kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiası olacaktır. Örneğin “eğitim hakkı” hem Anayasada hem de AİHS’te yer aldığı için bireysel başvuruya konu olabilirken “çalışma hakkı” yalnızca Anayasada koruma altına alındığı için bireysel başvuruya konu edilemeyecektir.

Bireysel başvuru, mahkemeler tarafından gerçekleştirilen yargılama sürecinde bir veya birden fazla hakkın ihlal edildiği iddiasına dayanabileceği gibi çok nadir de olsa idarenin bireye karşı kesin nitelikteki işlemleri de bireysel başvuru konusu yapılabilmektedir.

1. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvurunun Yasal Dayanağı Nedir?

Bireysel başvuru, 2010 yılında yapılan referandum ile Anayasa’da 148. ve 149. Maddelerde yapılan değişiklikler ile düzenlenmiştir. Anayasa’nın 148 maddesine göre “…herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz. Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir…” hükmüne yer verilmiştir. Bireysel başvurunu esasları ve detayları ise 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünde belirlenmiştir.

2. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?

Anayasa Mahkemesine yapılacak olan bireysel başvuru, AYM tarafından hazırlanan “bireysel başvuru formu”nun doldurulması, bireysel başvuru harcının yatırılması ve bireysel başvuruda bahsedilen belgeler (mahkeme kararları, dilekçeler, ekler vb.) ile birlikte doğrudan AYM’ye veya adliyenin hukuk mahkemeleri ön bürosuna bu belgelerin teslim edilmesi ile yapılabilir. Cezaevinde olan kişiler cezaevi idaresinden talep edecekleri bireysel başvuru formunu doldurarak yine cezaevi idaresi aracılığı ile bireysel başvuru yapabilirler. Yurtdışında yaşayan kişiler ise konsolosluk ve büyükelçilikler aracılığı ile bireysel başvuru yapabilirler.

AYM, kendisine posta ve kargo yolu ile gönderilen başvuruları kesinlikle kabul etmemekte olup bu şekilde yapılan başvurular değerlendirmeye alınmamaktadır.

Bireysel başvurunun avukat ile yapılması zorunlu değildir ancak bireysel başvurunun mahkemelerdeki yargılama süreçlerinden farklı bir niteliğe sahip olması sebebiyle bireysel başvuru avukatından destek alınarak yapılmasında fayda vardır.

3. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?

Anayasa Mahkemesine yapılacak olan bireysel başvurularda AYM tarafından hazırlanan başvuru formu bilgisayar ortamında veya elle doldurularak başvuru yapılabilir. Başvuru formunda yer alan kısımlar eksiksiz şekilde doldurulması önem arz etmektedir. Başvuru formunda;

• “Başvuru Dizi Pusulası” kısmında başvuru formunun ekinde sunulacak olan belgeler tarih sırasına göre belirtilmeli, belgeler sayfa sırasına uygun şekilde dizilmeli ve belgelerde zımba, ataş, yapıştırıcı kullanılmamalıdır.
• “Başvurucu ve Temsilci Bilgileri” kısmında başvurucunun ve avukatının kişisel bilgileri ve iletişim adresleri eksiksiz olarak yazılmalıdır.
• “Açıklamalar” kısmının “A” bölümünde bireysel başvuruya konu olaylar, mahkeme süreçleri ve iç hukuk yollarının tüketilmesine ilişkin bilgiler tarihsel sıraya uygun olarak anlatılmalıdır. Bu bölümde başvuru konusu mahkeme kararlarının ilgili kısmından alıntı yapılarak anlatımda bulunulabilir.
• “Açıklamalar” kısmının “B” bölümünde sol tarafa ihlal edildiği iddia edilen haklar ve sağ tarafa bunlara ilişkin açıklamalar yazılmalıdır. Bu kısımda hangi hakkın ne şekilde ihlal edildiği açıklanmalı ve emsal kararlara atıflar yapılması yerinde olacaktır.
• “Diğer Bilgiler” kısmında başvuru süresinden sonra yapıldıysa mazerete ve varsa tedbir, gizlilik ve adli yardım taleplerine ilişkin açıklamalar yapılmalıdır.
• “Sonuç ve Talepler” kısmında başvurunun neticesinde nasıl bir talep olduğu, varsa maddi ve manevi tazminat talepleri belirtilmelidir.

4. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Süresi Nedir?

Anayasa Mahkemesine yapılacak olan bireysel başvurunun süresi 6216 sayılı Kanun m.47 ve AYM’nin içtihatları doğrultusunda 30 gün olarak belirlenmiştir. Başvuru süresi, mahkemeler tarafından verilen kesin nitelikteki kararın öğrenildiği tarihten başlamaktadır. Kesin nitelikteki karar; temyiz başvurusu sonucunda Yargıtay/Danıştay tarafından verilebileceği gibi istinaf başvurusu neticesinde Bölge Adliye ve Bölge İdare Mahkemeleri tarafından verilmiş olabilir. Hatta yerel mahkemeler tarafından verilen kararlar ve bu kararlara karşı yapılan itirazın değerlendirilmesi kararlarının kesin nitelikte olması halinde de bu kararlar bireysel başvuruya konu edilebilmektedir.

Bireysel başvuru süresi kesin nitelikteki kararın öğrenilmesinden başladığı için karar kişilere veya avukatlarına tebliğ edilmemiş olsa dahi Avukat Portal veya Vatandaş Portal sistemi üzerinden okunduğu takdirde süre başlamış kabul edilmektedir. Ayrıca kararın elektronik tebligat ile ilgililerine tebliğ edilmesi halinde Elektronik Tebligat Yönetmeliğinde belirtilen 5 günlük yasal süre de dikkate alınmaksızın tebligatın açıldığı ve kararın okunduğu tarih bireysel başvuru süresinin başlangıcı olarak dikkate alınmaktadır.

5. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi Şartı Nedir?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapılabilmesi için iç hukuk yollarının tüketilmesi ön koşul olarak kabul edilmiştir. AYM bir üst mahkeme yani temyiz mercii değildir ve bireysel başvuru ikincil nitelikte, tamamlayıcı ve son çare olarak gidilmesi gereken bir yoldur. Başvuru yaparken bu hususlara dikkat edilmeli, başvuru formu bir temyiz dilekçesi gibi hazırlanmamalıdır. Anayasa ve AİHS kapsamında koruma altına alınan bir hakkın ihlal edildiği ileri sürülerek bu kapsamda açıklama yapılmalıdır.

Bu sebeple derece mahkemelerinde (yerel mahkeme, Bölge Adliye ve Bölge İdare Mahkemeleri, Yargıtay ve Danıştay) tüm yasal yollara başvuru yapılması ve bunların sonuçlanmasından sonra sonuç alınamaz ve temel bir hakkın ihlal edilmesi gündeme gelirse bireysel başvuru yapılması gerekmektedir.

6. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Masrafı Ne Kadardır?

Anayasa Mahkemesine yapılacak olan bireysel başvuru için yatırılması gereken bireysel başvuru harcı 2025 yılı itibariyle 5.064,40-TL’dir. Bu harç her yılın başında diğer yargı harçlarıyla birlikte yeniden değerleme oranında artırılmaktadır. Hukuk mahkemeleri ön bürosundan teslim edilen başvurular için ayrıca bir posta, tebligat vb. masraf yatırılmasına gerek yoktur.

Anayasa Mahkemesine başvuru yapan kişinin maddi durumunun iyi olmaması halinde başvuru, adli yardım talepli olarak yapılabilir. Başvurunun adli yardım talepli yapılması halinde başvuru harcının yatırılmasına gerek kalmayacaktır. Ancak avukat aracılığı ile başvuru yapılıyorsa vekalet pulu yapıştırılması ve vekalet suret harcının yatırılması gerekir.

7. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruya Konu Edilebilecek Bazı Haklar

Anayasa Mahkemesine yapılacak bireysel başvuruda hem Anayasada hem de AİHS ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokollerinde ortak şekilde yer alan haklar yönünden ihlal iddialarında bulunulabilir.

Bu haklardan bazıları;

• Adil yargılanma hakkı
• Yaşam hakkı
• İşkence yasağı
• Suç ve cezada kanunilik ilkesi
• Kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı
• Düşünce ve ifade özgürlüğü
• Özel hayata ve aile hayatına saygı hakkı
• Basın özgürlüğü
• Etkili başvuru hakkı
• Sendika hakkı

8. Bireysel Başvuru Neticesinde Anayasa Mahkemesi Tarafından Verilebilecek Kararlar Nelerdir?

Anayasa Mahkemesine yapılacak bireysel başvuru neticesinde dosya, öncelikle ihlal edildiği iddia edilen hak grubunda görevli raportör hakime tevzi edilir. Raportör hakim tarafından dosyaya ilişkin ilk inceleme (süre, iç hukuk yollarının tüketilmesi, kişi ve konu bakımından yetki vb.) yapılır. İncelemede başvurunun kabul edilebilir olup olmadığı değerlendirilir. Başvurunun kabul edilemez bulunması halinde bu aşamada komisyon tarafından karar verilmiş olur. Aksi durumda kabul edilebilirlik incelemesi ve esasa ilişkin incelemesi için bölüme sevk edilir.

Bölüm tarafından yapılan inceleme neticesinde başvurunun kabul edilebilir bulunması halinde başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ve ihlal edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi halinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapılmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir.

Av. Tunahan SANDALLI